Mỹ đánh giá lại cam kết của Thổ Nhĩ Kỳ

Khủng hoảng bắt đầu khi Đại sứ quán Mỹ ở Ankara, thủ đô Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 8-10 (giờ Mỹ), thông báo ngừng mọi dịch vụ cấp thị thực không nhập cư tại tất cả các cơ sở ngoại giao của Mỹ tại nước này với quyết định có hiệu lực ngay lập tức, với lý do cần "đánh giá lại" cam kết của Ankara đối với an ninh của phái bộ và nhân viên ngoại giao Mỹ. 

Đây được xem là hành động đáp trả sau khi chính phủ của Tổng thống Recep Tayyip Erdoran ngày 4-10 bắt giữ một nhân viên lãnh sự Mỹ tại Istanbul, do cáo buộc có liên hệ với giáo sĩ Fethullah Gulen sống lưu vong ở Pennsylvania, đang bị các nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ truy nã, và được cho là đứng sau cuộc đảo chính bất thành hồi tháng 7 năm ngoái. Hành động này được Washington lên án là không có cơ sở và làm tổn hại quan hệ giữa các đồng minh trong NATO. Ngược lại, các nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ nói rằng công dân bị bắt giữ không phải là nhân viên của cơ quan lãnh sự Mỹ, mà chỉ là một "công nhân địa phương".

Hành động "ăn miếng trả miếng" này cho thấy quan hệ liên minh giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ đang xấu đi, kéo theo các mối quan hệ quân sự, tình báo và thương mại cũng đi xuống. Căng thẳng cũng ảnh hưởng xấu tới lời cam kết của Tổng thống Trump là sẽ khắc phục mối quan hệ của Mỹ với Thổ Nhĩ Kỳ vốn đã xấu dưới thời cựu Tổng thống B.Obama. Hai tuần trước, Tổng thống Donald Trump vừa mới "ca ngợi" Erdogan tại cuộc họp ở New York và nói rằng ông sẽ "trở thành bạn" của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo thông báo của chính quyền Mỹ, thị thực không nhập cư được cấp cho những người tới Mỹ với mục đích du lịch, khám chữa bệnh, kinh doanh cũng như làm việc và học tập trong khoảng thời gian xác định. Trong khi đó, hộ chiếu nhập cư được cấp cho những đối tượng xin thường trú và xin quốc tịch Mỹ.

Thổ Nhĩ Kỳ quyết trả đũa

Cùng ngày, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã quyết định ngừng cấp thị thực không nhập cư cho công dân Mỹ, đối với thị thực trong hộ chiếu, thị thực điện tử, thị thực được cấp tại biên giới cũng như các loại thị thực được cấp tại các trụ sở ngoại giao của Thổ Nhĩ Kỳ tại Mỹ. Động thái này được đánh giá là để trả đũa quyết định tương tự của chính quyền Mỹ đưa ra.

Trong thông báo của mình, Đại sứ quán Thổ Nhĩ Kỳ nhấn mạnh quyết định trên được đưa ra sau khi Mỹ quyết định dừng cung cấp thị thực không nhập cư cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ, đồng thời cho rằng động thái trên của Mỹ buộc Ankara phải xem xét lại những cam kết về an ninh của Washington đối với các phái bộ và nhân viên ngoại giao của Thổ Nhĩ Kỳ tại Mỹ.

Căng thẳng giữa hai bên xảy ra sau khi nhân viên Tổng lãnh sự quán Mỹ tên là Metin Topuz, một công dân Thổ Nhĩ Kỳ, bị bắt ngày 4-10 về tội làm gián điệp, vi phạm hiến pháp và tìm cách lật đổ Nhà nước với cáo buộc đã liên lạc với một số cựu cảnh sát trưởng, 121 người tham gia đảo chính cùng hàng trăm người sử dụng một ứng dụng nhắn tin mã hóa. Trước đó, hồi tháng 3, một nhân viên lãnh sự quán Mỹ ở thành phố Adana, Thổ Nhĩ Kỳ tên Hamza Ulucay cũng bị bắt về cáo buộc liên quan đến lực lượng bán quân sự người Kurd. Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ còn gây sức ép đòi Mỹ dẫn độ giáo sĩ Gulen về nước sau vụ đảo chính tháng 7-2016 khiến hơn 240 người thiệt mạng. Hơn 50.000 người đã bị bắt và 110.000 công chức bị sa thải sau vụ đảo chính này.

Mặc dù khẳng định Thổ Nhĩ Kỳ là đồng minh lâu dài trong cuộc chiến chống chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan, nhưng từ trước đến nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump không hề nhắc đến lo ngại của Thổ Nhĩ Kỳ về quyết định vũ trang cho lực lượng người Kurd tại Syria, vốn bị Ankara xem là thuộc về Đảng Công nhân người Kurd (PKK) nằm trong danh sách khủng bố, cũng như yêu cầu dẫn độ giáo sĩ Fethullah Gulen, người được cho là đứng đằng sau cuộc đảo chính bất thành hồi năm ngoái tại Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó giới chức Thổ Nhĩ Kỳ phàn nàn việc Mỹ chậm trễ trong việc ủng hộ Thổ Nhĩ Kỳ vào thời điểm nước này cần được trợ giúp nhất.

Bất đồng chồng chất khiến hố sâu ngăn cách giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng thêm sâu sắc và có thể ngăn trở những nỗ lực hợp tác giữa hai nước trong cuộc chiến chống khủng bố, cũng như giải quyết nhiều vấn đề trong khu vực.

Ngày 9-10, Hiệp hội các nhà công nghiệp và thương nhân Thổ Nhĩ Kỳ (TUSIAD), hiệp hội doanh nghiệp hàng đầu của nước này, cho rằng, bất đồng giữa Ankara với Mỹ sẽ gây phương hại cho các mối quan hệ kinh tế, xã hội, văn hóa và học thuật giữa hai bên, cũng như nhân dân hai nước. Các biện pháp đáp trả của hai bên đã khiến tỷ giá đồng nội tệ lira của Thổ Nhĩ Kỳ giảm 2,4% và chỉ số chứng khoán chính giảm 4,7%.

Cùng ngày, Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ đã triệu Bí thư của Đại sứ quán Mỹ và kêu gọi Washington chấm dứt các biện pháp đáp trả nhằm tránh gây ra những “căng thẳng không cần thiết”.