Hiện tượng Karoshi

Hiện tượng Karoshi (chết vì làm việc quá sức) được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1987 khi Bộ Y tế Nhật Bản xác nhận nhiều ca tử vong đột ngột của giám đốc các công ty. Nếu một trường hợp tử vong được xác nhận là vì sức ép lớn từ công việc thì gia đình nạn nhân sẽ nhận khoản tiền bồi thường 20.000 USD/năm từ chính phủ và 1,6 triệu USD/năm từ công ty mà người đó làm việc, theo BBC.

Thời gian đầu, chính phủ Nhật chỉ ghi nhận vài trường hợp chết vì làm việc quá sức mỗi năm. Tuy nhiên, năm 2015, con số này tăng lên mức kỷ lục - 2.310 trường hợp, theo Bộ Lao động Nhật. Dù vậy, đây có thể chỉ là "bề nổi" bởi theo Hội đồng bảo vệ nạn nhân Karoshi Quốc gia, con số thực tế là 10.000 người và bằng số người thiệt mạng mỗi năm vì tai nạn giao thông tại Nhật.

Trường hợp điển hình của hiện tượng Karoshi là Kenji Hamada, nhân viên một công ty bảo mật có trụ sở tại Tokyo. Một tuần thông thường của Hamada là những ngày dài làm việc tới 15 tiếng và 4 tiếng di chuyển vất vả. Một ngày của năm 2009, các đồng nghiệp thấy Hamada nằm dưới gầm bàn và nghĩ ông đang ngủ. Khi thấy Hamada không chuyển mình vài giờ sau đó, mọi người mới biết, ông đã chết vì một cơn đau tim. Khi đó, ông 42 tuổi.

Theo một khảo sát được thực hiện vào năm 1989, 45,8% giám đốc và 66,1% trưởng bộ phận trong các công ty lớn ở Nhật nghĩ, bản thân họ sẽ chết vì làm việc quá sức.

Karoshi ghi nhận cái chết của những người đàn ông trung niên mắc các bệnh như tim hoặc tiểu đường. Nhưng số lượng ca tử vong liên quan tới người trẻ, khỏe mạnh – như bác sĩ, giáo sư đại học và các kỹ sư - lại là điều đáng báo động hơn cả.

Làm việc quá sức có phải là nguyên nhân gây chết người?

Trong hàng nghìn trường hợp, hai “thủ phạm” chính được gây ra từ hiện tượng Karoshi là căng thẳng và thiếu ngủ. Đi làm sau một đêm thức trắng là điều thật tồi tệ, nhưng rất hiếm trường hợp tử vong được ghi nhận vì thiếu ngủ.

Tuy nhiên, thiếu ngủ có thể giết chết bạn theo cách gián tiếp bởi nó làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, rối loạn hệ thống miễn dịch, tiểu đường và một số dạng ung thư. Chính vì vậy, thiếu ngủ, về lâu dài, sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe của bạn một cách từ từ.

Với yếu tố căng thẳng, hiện chưa có bằng chứng cho thấy stress gây ra một cơn đau tim hoặc dẫn tới bệnh tim, dù nó có thể khiến bạn dễ mắc vài thói quen xấu như hút thuốc, uống rượu hoặc có một chế độ ăn nghèo dinh dưỡng.

Một kết luận thú vị khác cho thấy, nếu thiếu ngủ hoặc căng thẳng có thể không là nguyên nhân gây ra hiện tượng Karoshi, thì thời gian bạn ở văn phòng mới chính là “thủ phạm”.

Bằng cách phân tích các thói quen và hồ sơ sức khỏe của hơn 600.000 người, các nhà nghiên cứu chỉ ra, 1/3 số người ngồi lỳ tại bàn làm việc 55 tiếng/tuần có khả năng bị đột quỵ cao hơn so với những người làm việc ít hơn 40 tiếng/tuần. Dù chưa có kết luận cuối cùng, nhóm nghiên cứu cho rằng, đột quỵ đơn giản là “hậu quả” của việc nhiều người ngồi quá lâu tại bàn làm việc.

Giới trẻ chết vì công việc ngày càng tăng

Nếu nhìn từ bên ngoài, có vẻ như thị trường lao động Nhật đang ở trong trạng thái rất tốt. Với mỗi người lao động cần việc, hiện đang có đến 1,28 việc làm, như vậy nhìn chung sẽ không ai thiếu việc, chỉ đơn giản người đó muốn làm việc hay không. 

Chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đã rất thành công khi muốn tạo ra một thị trường việc làm dư thừa để kéo thêm người vào lực lượng lao động trong bối cảnh dân số giảm. Thế nhưng cùng lúc đó, luật lao động chưa chặt chẽ khiến nhiều doanh nghiệp đang cố gắng bóc lột nhiều hơn từ người lao động và điều đó dẫn đến nhiều hậu quả bi thảm.

Làm luật sư đã hơn 30 năm, ông Takahashi có thừa kinh nghiệm và hiểu biết về tình trạng chết vì việc. Ông cho biết ở thập niên 1980, khoảng 95% trường hợp chết vì việc mà ông từng biết là đàn ông trung niên thế nhưng nay tỷ lệ nữ đang tăng lên, hiện đứng ở mức khoảng 20%.

Hiện nay, chính phủ Nhật chưa hề có bất kỳ quy định nào về giới hạn số giờ làm việc. Theo các văn bản của Bộ Lao động Nhật, có hai hình thức chết vì việc bao gồm: bệnh lý xuất phát từ tình trạng làm việc quá mức và những vụ tự tử liên quan đến làm việc quá nhiều.

Theo hình thức thứ nhất, nếu người lao động làm thêm giờ quá 100 tiếng trong tháng trước khi chết hoặc 80 giờ mỗi tháng trong hơn 2 tháng liên tục thì người đó sẽ có thể đột qụy vì làm việc quá nhiều.

Còn trong trường hợp tự tử vì việc, cá nhân đó sẽ bị xếp vào diện thứ hai nếu làm việc thêm giờ khoảng 160 tiếng trong tháng trước khi người đó tự tử hoặc làm thêm giờ 100 tiếng/tháng trong hơn 3 tháng liên tục. 

Trong 4 năm gần nhất, tỷ lệ người tự tử vì việc tăng đến 45%, phần lớn người chết trong nhóm này thậm chí chưa đến tuổi 29.

Giới chủ Nhật Bản đã và đang làm gì?

Nhiều luật sư và học giả chuyên về thị trường lao động Nhật chỉ ra rằng nhiều ông chủ Nhật đang đưa ra chính sách thu hút lao động không nhất quán.

Ban đầu, họ quảng cáo đến các ứng viên rằng họ đang tuyển các vị trí làm việc thường xuyên với giờ giấc làm việc hợp lý đi kèm nhiều chế độ đãi ngộ tốt. Thế nhưng sau đó khi làm việc trực tiếp với ứng viên, họ lại đưa cho ứng viên hợp đồng lao động bán thời gian với giờ giấc làm việc dài hơn và không được trả tiền làm thêm giờ. Tuy nhiên, vì quá cần việc nên nhiều ứng viên đã chấp nhận. Tất nhiên nhiều người sẽ phản bác rằng lẽ ra ứng viên nên từ chối công việc ngay từ ban đầu, nhưng họ đã bị lừa bởi lời hứa sẽ được ký hợp đồng dài hạn sau 6 tháng.

Nhóm người lao động trẻ và phụ nữ thường đối diện với rủi ro bị lừa theo hình thức này bởi phụ nữ cũng thừa hiểu sẽ rất khó để quay lại thị trường lao động sau khi họ đã ở nhà sinh con, nuôi con đã vài năm.

Còn theo một chuyên gia chuyên nghiên cứu về hiện tượng chết vì việc, không ít công ty còn ép người lao động sau khi đã tuyển dụng được họ bằng lời tuyên bố rằng mức lương trả cho người lao động đã tính cả 80 tiếng làm việc thêm giờ mỗi tháng, chính vì vậy người lao động sẽ phải trả lại tiền cho công ty nếu họ làm việc không đủ số giờ đó. Và theo kiểu bóc lột như vậy, mức lương tính theo giờ của nhiều người lao động khi không đủ số giờ sẽ không đạt đến mức tối thiểu theo quy định và qua mặt được pháp luật.

Lực lượng lao động Nhật ngày một “teo nhỏ” suốt từ giữa thập niên 1990 khi người Nhật lười sinh đẻ, và theo lẽ thông thường, lẽ ra các công ty phải cải thiện điều kiện lao động để thu hút thêm người. Đáng tiếc điều đó đã không xảy ra, nhiều công ty trong số đó chỉ muốn lách luật được càng nhiều càng tốt, tình trạng đó dẫn đến việc dù việc làm thừa nhưng người kiệt quệ sức khỏe vì việc vẫn cứ tăng lên.