Turpan là một ốc đảo cấp huyện tại khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Không khí nơi đây có màu vàng mờ do sa mạc gồ ghề phản chiếu lên. Trong khi ở phía xa chân trời, ta có thể nhìn thấy những ngọn núi Tianshan nhấp nhô, thì ở phía trước lưu vực Turpan của Trung Quốc, ta lại thấy những tòa nhà nhỏ được dùng để sấy khô nho.

Mặc dù Turpan có khí hậu khắc nghiệt, nhưng đất đai ở đây lại rất màu mỡ với các vườn nho xuất hiện ở khắp mọi nơi. Có hơn 10 loại nho khác nhau được trồng ở thị trấn này và nguồn nước cung cấp cho chúng được lấy từ hệ thống tưới tiêu cổ có tên gọi là Karez.

Vận hành theo nguyên lý trọng lực, hệ thống tưới tiêu dẫn nước ngầm đóng băng tới ốc đảo Turpan từ lưu vực phía Đông của dãy núi Tianshan. Để tránh nước bị bốc hơi dưới ánh nắng mùa hè nóng bức, các đường hầm ngầm được xây dựng để kết nối với hơn một nghìn giếng nước khắp khu vực. Mỗi đường hầm có chiều dài từ 3 đến 30 km.

Vào năm 1784, hệ thống tưới tiêu Karez có tổng chiều dài 5.272km, trong đó có 1.237km kênh dẫn nước chảy qua lưu vực. Nước chảy trực tiếp đến các trang trại và vườn nho, trong khi người dân lấy nước mát, nước uống tinh khiết từ một trong 172.367 giếng nước.

Hệ thống Karez đã giúp lưu vực Turpan đã trở thành một ốc đảo dọc theo tuyến thương mại cổ đại. Nó cũng khiến cộng đồng người dân sinh sống ở nơi đây trở nên giàu có hơn. Karez được cho là di tích lịch sử quan trọng nhất trong khu vực xa xôi, hẻo lánh này. Tuy nhiên, hiện tượng nóng lên toàn cầu và công nghiệp hóa của khu vực trong vài thế kỷ qua đã khiến các sông băng trên núi tan nhanh hơn và nước bị bốc hơi.

Trong khi đó, nhu cầu cao về nước từ một số lượng ngày càng tăng của các nhà máy càng đè nặng lên nguồn cung của khu vực. Nếu không có kênh đào ngầm, cuộc sống ở đây sẽ không thể tồn tại, và các loại cây trồng như nho, mơ, bông, dưa hấu cũng không thể sống sót. Ống dẫn nước từ bên ngoài sa mạc có thể là một giải pháp, tuy nhiên tại những nơi chính phủ đã thay thế hệ thống karez bằng đường ống, người dân khẳng định mùi vị của nước không giống như nước lọc tự nhiên.

Thay vào đó, để thúc đẩy tiềm năng trở thành di sản thế giới được UNESCO công nhận, chính phủ Trung Quốc đã đầu tư 45 triệu nhân dân tệ để bảo vệ hệ thống thủy lợi cổ xưa này. Kể từ năm 2009, hơn 600km đường hầm đã được dọn sạch bùn cát, và một số lượng lớn giếng khoan đã được sửa chữa.

Đặc sản nổi tiếng Turpan chính là nho khô, chỉ với giá 10 nhân dân tệ/túi. Vị ngọt của chúng rất tự nhiên và khác biệt so với những loại nho khô khác nhờ được tưới tắm nước mát từ trên núi chảy qua hệ thống đường hầm cổ đại. Đây là sản phẩm của hơi nóng sa mạc khắc nghiệt với quá trình sấy khô lên đến 40 ngày. Ngày nay, Turpan là nhà sản xuất nho khô xanh lớn nhất thế giới.

Theo BBC