Trong cuộc điều trần trước Ủy ban Quân vụ Hạ viện Mỹ tháng 9/2016, Giáo sư - Tiến sĩ Andrew Erickson, Trường Chiến tranh Hải quân Mỹ, cho biết Bắc Kinh đã triển khai 3 loại tàu để theo đuổi tham vọng ở Biển Đông, gồm: Tàu hải quân "thân xám", tàu cảnh sát biển "thân trắng" và tàu dân quân biển "thân xanh".

Lực lượng trong bóng tối

Tàu hải quân - mang nhãn mác Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (TQ) rõ ràng - có tính đe dọa và leo thang căng thẳng nên Bắc Kinh thường hạn chế triển khai. Trong khi đó, tàu cảnh sát biển và tàu thực thi pháp luật được xem như các đơn vị nhẵn mặt ở Biển Đông. Từ năm 2010 - 2016, các đơn vị Cảnh sát biển Trung Quốc can dự vào 71% trong số 45 vụ rắc rối ở vùng biển quan trọng chiến lược này.

Theo học giả Bonnie Glaser thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và Quốc tế (CSIS), tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đang ngày càng được đóng với kích thước lớn hơn. Trong một số trường hợp, tàu "thân xám" của hải quân nước này được sơn màu trắng của tàu cảnh sát biển!

Lực lượng thứ ba, dân quân biển của Trung Quốc, là lực lượng bán quân sự hoạt động ở tiền tuyến nhưng ẩn náu dưới dạng dân sự. Lực lượng được cho là phát triển trong bóng tối để thực hiện những mưu đồ đen tối này thường xuất hiện dưới dạng tàu đánh cá nhưng lại không mấy khi để tâm tới việc đánh bắt. Giới chuyên gia cho rằng những con tàu "thân xanh" này đang thực hiện chiến dịch "xâm chiếm vùng xám", tức nơi đang xảy ra tranh chấp trên biển.

Theo phân tích của chuyên gia Erickson trên Tạp chí The National Interest, khi khoác lên mình đồng phục màu xanh, ngư dân Trung Quốc trở thành dân quân biển, núp bóng tàu cá để tiến hành trinh sát, do thám cũng như nhiều hành động gây rối. Sự nhập nhằng giữa tàu cá với tàu dân quân biển của Trung Quốc đã khiến lực lượng chức năng các nước trên Biển Đông không khỏi do dự khi đối mặt những đối tượng này và chúng lại càng được đà lấn lướt, coi thường luật pháp quốc tế.

Cựu đại tá quân đội Mỹ Tom Hanson, giáo sư thỉnh giảng thuộc Viện Chính sách chiến lược Úc (ASPI), chỉ rõ một điểm rắc rối về pháp lý: Hạm đội tàu cá của TQ được hợp nhất với Cơ quan Thực thi luật nghề cá của lực lượng dân quân biển. Mối liên hệ này giải thích vì sao tàu Cảnh sát biển Trung Quốc xuất hiện nhanh chóng trong những vụ tàu nước này hoạt động phi pháp, bị lực lượng chức năng các nước bắt giữ. Có điều, nếu tàu cá Trung Quốc bị bắt giữ, Bắc Kinh có thể viện dẫn điều 95 Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) và yêu cầu miễn trừ vì nó thuộc sở hữu của lực lượng dân quân biển (tức là tàu chiến về mặt kỹ thuật), thậm chí cho rằng vụ bắt giữ này là một hành động gây chiến.

Nhởn nhơ, lắt léo

Nhiều tàu dân quân biển mới của Trung Quốc triển khai trên Biển Đông được đóng lớn hơn, với phần thân gia cố và có thêm đường ray bên ngoài nhằm hạn chế thiệt hại khi va chạm, đồng thời trang bị cả vòi rồng. Rõ ràng, không tàu nào dùng để đánh bắt cá lại được trang bị như vậy.

"Đừng lầm tưởng! Đó là lực lượng do nhà nước tổ chức, phát triển và kiểm soát, hoạt động theo hệ thống mệnh lệnh quân sự trực tiếp" - GS Erickson nhấn mạnh trong cuộc điều trần nêu trên. Vị chuyên gia uy tín còn đề nghị giới chức Mỹ phải lật tẩy bộ mặt thật của lực lượng dân quân biển nhiều mập mờ này.

Lật mặt nạ dân quân biển Trung Quốc cũng là quan điểm mà Tiến sĩ Erickson đi sâu trong nhiều bài viết của ông trên các tạp chí quân sự. "Lực lượng dân quân biển Trung Quốc vẫn có thể nhởn nhơ và hành động lắt léo nếu chúng ta im lặng, không hành động" - ông quan ngại.

Trong một cuộc họp báo thường kỳ vào tháng 4/2016, khi được hỏi liệu có phải Bắc Kinh đang sử dụng hạm đội ngư dân của mình để đòi chủ quyền phi pháp ở các vùng biển tranh chấp hay không, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng lập tức phủ nhận: "Không có bất cứ thứ gì như vậy cả".

Đây vốn là câu cửa miệng của ông Lục mỗi khi được hỏi về vấn đề này song thực ra, hồi tháng 2/2016, báo China Daily của Trung Quốc từng công khai thừa nhận vai trò của dân quân biển nước này. "Một lực lượng ít được chú ý hơn, dân quân biển của Trung Quốc đang cải thiện năng lực hoạt động. Phần lớn dân quân biển là ngư dân địa phương" - bài viết nêu rõ, kèm theo hình ảnh dân quân biển đang tham gia huấn luyện quân sự với súng có trang bị lưỡi lê.

Ngoài ra, đại tá Xu Qingduan, Chỉ huy Quân sự thành phố Bột Hải, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, còn tiết lộ dân quân biển của thành phố này đã được yêu cầu tham gia nhiều cuộc tập trận hải quân trên biển và trên không từ năm 2014.